Sinds januari 2020 is de wet tegen wraakporno in werking getreden. Dit is een stap in de goede richting maar sluit meisjes en vrouwen van kleur die slachtoffer zijn indirect uit, omdat exposen voor hen veel verder gaat dan (alleen) naaktfoto's/filmpjes verspreiden. En is de wet eigenlijk toepasbaar in de praktijk? Criminoloog en filosoof Sarah Achahbar schreef in 2017 samen met Ibrahim Alaoui Chrifi over de dubbele seksmoraal: online ‘exposen’ van Marokkaans-Nederlandse vrouwen. Dit is een follow-up artikel.
door Sarah Achahbar
Op 16 januari 2021 publiceerde het AD een nieuwsbericht betreft een 13-jarig meisje uit Amsterdam-Oost die haar eigen leven heeft genomen, nadat expliciete beelden van haar ongewenst werden verspreid via social media. Het voorgaande illustreert een van de onuitwisbare gevolgen die exposen heeft voor zowel slachtoffers als omgeving. Tot op heden worden er nog altijd zonder toestemming expliciete en niet-expliciete beelden of persoonsgegevens van meiden en jongens online gedeeld met het doel hen aan de schandpaal te nagelen, te intimideren en/of te chanteren. Via een mobiele telefoon, camera en/of memorycard, chats, websites, (besloten) social media groepen, Snapchat, WhatsApp, Facebook, TikTok en andere social media platforms wordt het verspreiden van seksueel getint (beeld)materiaal vergemakkelijkt voor de daders. In een eerder stuk in 2017 schreven Ibrahim Alaoui Chrifi en ik wat de gevolgen van exposen zijn en hoe zich dit verhoudt tot de Marokkaans-Nederlandse slachtoffers. Drie jaren na deze publicatie heeft er een strafrechtelijke verandering plaatsgevonden; sinds 1 januari 2020 kunnen daders een gevangenisstraf van maximaal twee jaren krijgen voor (het dreigen met) het zonder toestemming maken en/of delen van seksueel getinte beelden. Naast de nieuwe wetgeving, wordt er meer aandacht geschonken aan het onderwerp met betrekking tot vrouwen en lhbtiq+’ers van kleur. Zo roept bijvoorbeeld acteur Achmed Akkabi, maker van o.a. de serie Mocro Maffia, en andere Turkse- en Marokkaans-Nederlandse BN'ers hun volgers op om een petitie te ondertekenen die exposen hoger op de politieke agenda zet.
Wet misbruik van seksueel beeldmateriaal
Deze nieuwe regelgeving is een stap in de goede richting betreft het aanpakken van daders van exposen, maar is het in de praktijk toepasbaar? Slachtoffers hebben namelijk herhaaldelijk aangegeven dat aangifte doen vergelijkbaar is met een doodlopende straat. Daders opsporen blijkt tot op heden een groot struikelblok voor de politie vanwege het anonieme karakter op het internet, wat tot grote frustratie leidt bij slachtoffers en omgeving. Een van de oorzaken wat het opsporen van daders bemoeilijkt, is het gebrek aan kennis over de daderkenmerken. De focus van wetenschappelijke onderzoeken lag voornamelijk op het in kaart brengen van de prevalentie van slachtofferschap. Heeft aangifte doen dan nog zin? Ja, het is aangeraden om alsnog aangifte te doen, omdat de politie zo een beter zicht heeft over de grootte van het probleem. Het lijkt misschien voor de hand liggend, maar hoe meer aangiftes er gedaan worden hoe meer aandacht er geschonken zal worden aan het oplossen van het probleem. Ondanks dat aangifte doen voor de meeste gevallen geen bevredigend oplossing zal bieden (in de huidige context), zijn er ook andere mogelijkheden voor slachtoffers wanneer naaktfoto's, video’s of persoonsgegevens op het internet staan. Zo kunnen slachtoffers bijvoorbeeld de hulp inschakelen van organisaties zoals Helpwanted.nl, waar voorbeelden staan van e-mails voor een verwijderingsverzoek die (Nederlandse) websites juridisch verplicht zijn te honoreren.
Hoe inclusief is de nieuwe wet?
Naast de vraag of de wet toepasbaar is in de praktijk, valt er ook te discussiëren in hoeverre de wet inclusief genoeg is voor alle slachtoffers. Hoezeer ook exposen een ieder kan overkomen, is het van belang om te benadrukken dat exposen zich anders kan manifesteren bij vrouwen en LHBT'ers van kleur (voornamelijk Marokkaanse, Turkse en Hindoestaanse vrouwen). In het artikel ‘dubbele seksmoraal’ werd aangekaart dat exposen voor bijvoorbeeld Marokkaans-Nederlandse vrouwen meer met zich meebrengt dan enkel het ongewenst (online) delen van seksueel beeldmateriaal. Er kan namelijk ook materiaal gebruikt worden zoals selfies, foto's, en persoonsgegevens om slachtoffers vals te exposen. Recent zijn een groep BN’ers, waaronder, Tofik Dibi, Achmed Akkabi en Nasrdin Dchar (bekend van o.a. de hitserie Mocro Maffia op Videoland), een petitie gestart om meer politiek aandacht te vragen voor deze vorm van exposen. Dagelijks worden er foto’s en filmpjes gepost door meisjes, vrouwen en lhbtiq+’ers van kleur op social media. Vervolgens worden deze onschuldige beelden zoals een foto of een TikTok dansje gedeeld op zogeheten ‘expose accounts’ om hen te shamen voor de beelden. De personen in kwestie worden als gevolg belaagd door accounts die hen online intimideren, shamen of chanteren. Ondanks dat het om niet seksueel beeldmateriaal gaat, kunnen de gevolgen voor Marokkaans-Nederlandse slachtoffers en omgeving evenredig zijn aan de gevolgen van het plaatsen van seksueel beeldmateriaal. Daders zijn er namelijk van op de hoogte dat daten, relaties en seks nochtans taboe onderwerpen zijn binnen de Marokkaans-Nederlandse gemeenschap, wat Marokkaanse vrouwen een makkelijk doelwit maken voor exposen. Om deze reden is het een krachtig signaal dat BN’ers met Marokkaanse roots de hashtag #StopShaming ondersteunen. Recent deelde Ouassima haar verhaal bij FunX om vrouwen aan te moedigen niet bij de pakken neer te zitten, omdat er verschillende mogelijkheden zijn wanneer je slachtoffer ben van exposen. Zij was een van de vele Marokkaans-Nederlandse slachtoffers die exposed was op basis van een selfie, voor- en achternaam en een telefoonnummer. Zij ervaarde gevolgen in de vorm van telefonische stalking en heeft dit gerapporteerd bij de politie. Ook heeft ze zelf actie ondernomen door de daders met naam en al op haar Instagram Story te delen om vrouwen te waarschuwen en dit heeft geresulteerd in het stoppen van het stalken.
Lees het stuk van Sarah Achabar en Ibrahim Alaoui Chrifi. Klik op pic
Lees het stuk van Mala Badi. Klik op pic.
De huidige wet misbruik van seksueel beeldmateriaal is dusdanig niet optimaal toegesneden op het fenomeen exposen voor vrouwen van kleur. De psychische gevolgen voor slachtoffers van misbruik van persoonsgegevens en niet seksueel beeldmateriaal kunnen namelijk ernstig en aanhoudend zijn. De persoonlijke levenssfeer van slachtoffers en omgeving wordt enorm aangetast en met name het mentale welzijn is in het geding. Helaas vallen vrouwen en lhbtiq+’ers van kleur die slachtoffer zijn van deze vorm van exposen buiten de boot met deze wet, omdat het niet om seksueel getint beeldmateriaal gaat. Desalniettemin kunnen slachtoffers van exposen op basis van niet-seksueel beeldmateriaal alsnog aangifte doen van exposen, want het valt onder de wet smaad/laster. Wellicht, dat er in de toekomst een specificatie van exposen op basis van niet-seksueel beeldmateriaal aangevuld kan worden aan de wetgeving. Het is echter doorslaggevend om onderzoek te doen naar de effectiviteit van de huidige wet voordat er een inclusiever specificatie toegevoegd kan worden.
Racisme en gemengde relaties
Naast het gegeven dat vrouwen van kleur indirect (deels) uitgesloten worden van de nieuwe wetgeving die het ongewenst delen van seksueel beeldmateriaal tegengaat, is het ook belangrijk om anti zwart racisme binnen de Marokkaans-Nederlandse gemeenschap te benoemen in relatie tot het fenomeen exposen. Het structureel, geïnstitutionaliseerd racisme van zwarte mensen is een globaal probleem, maar ook de Marokkaans-Nederlandse gemeenschap maakt zich daar tot op heden nog schuldig aan. Deze vorm van racisme is terug te zien in de titels van de (besloten) groepen die mensen van Marokkaanse afkomst exposen, zoals: ‘N****hoertjes bijeen’. In deze groepen worden voornamelijk Marokkaans-Nederlandse dames aan de schandpaal genageld, omdat zij een zwarte partner hebben. Evengoed, wordt er beeldmateriaal gebruikt van vriendschappen tussen zwarte jongens en Marokkaanse vrouwen om hen ook vals te exposen. Daders spelen in op deze heersende vorm van discriminatie, die zwarte mensen onderaan de sociale ladder zet, om deze vrouwen in een slecht daglicht te zetten op social media. Zonder in te gaan op de oorzaken achter het structurele racisme, is het cruciaal om het bespreekbaar te maken binnen de gemeenschap en vooral te erkennen dat het bestaat. Anno 2021 zijn er (steeds meer) Marokkaans-Nederlanders die gericht zijn op het zoeken van een partner binnen Nederland. Hoewel, voor de meesten dezelfde geloof (Islam) een hard criterium is voor het aangaan van een relatie/huwelijk, is dit niet voor iedereen het geval. Daaropvolgend, is het noemenswaardig dat Marokkaanse vrouwen met een zwarte, islamitische partner niet uitgesloten zijn van de kans om slachtoffer te worden van exposen. Ondanks dat de zwarte partner de gewenste religie aanhangt, is kleur reden genoeg voor daders om hen te ‘exposen’.
Maatregelen coronavirus en seksualiteit van jongeren
Uit een recent onderzoek van Rutger blijkt dat de huidige coronamaatregelen jongeren belemmeren in hun seksuele en relationele ontwikkeling. Tegelijkertijd, hebben dezelfde maatregelen geleid tot een afname in het uitwisselen van seksueel beeldmateriaal (sexting) voor zowel single jongeren als jongeren met een (vaste) partner. Deze daling kan toegeschreven worden aan het feit dat single jongeren minder dates hebben vanwege de maatregelen. Bijkomend hebben jongeren met een vaste partner minder behoefte om seksueel beeldmateriaal te delen met hun partner, omdat ze meer tijd spenderen als gevolg van de maatregelen. De organisatie Rutgers maakt zich zorgen over het gegeven dat jongeren minder kansen hebben om te experimenteren tijdens de corona crisis. Online daten en flirten kan een alternatief zijn voor jongeren in de huidige context, maar juist dan is het fundamenteel om de mogelijke gevaren rondom het uitwisselen van seksueel beeldmateriaal te benadrukken. Het moge duidelijk zijn dat bewustwording gecreëerd moet worden niet uit misplaatste moraal, maar uit voorbehoud voor toekomstige slachtoffers. Voorkomen is beter dan genezen! Preventie kan uitgevoerd worden via verschillende wegen. Allereerst is het belangrijk om het (taboe-)onderwerp bespreekbaar te maken in jouw gezin en omgeving. Praten over daten, relaties en seks is een belangrijk aspect van een gezonde cognitieve ontwikkeling bij jongeren. Nakomend kunnen mannen een belangrijke rol spelen in de preventie, omdat zij mannelijke en vrouwelijke vrienden kunnen aanspreken op ‘kleedkamer praat’. Eveneens kunnen middelbare scholen dit onderwerp incorporeren in het lesmateriaal betreft seksuele gezondheid. Zo biedt de overheid dergelijk lesmateriaal voor docenten wat aangevraagd kan worden door scholen.
Slachtoffer geworden? Dit kan je doen
Ben jij of ken jij iemand die slachtoffer is geworden van exposen of online shaming/geweld? Dan is het belangrijk om te weten dat je niet alleen bent en dat er mogelijkheden zijn om hulp te zoeken. Het is aangeraden om met iemand te praten die je vertrouwt. Indien je niet terecht kan bij je familie of vrienden, kan je contact opnemen met hulporganisaties zoals www.fier.nl, www.slachtofferhulp.nl en www.helpwanted.nl. Hulpverleners staan klaar om je persoonlijk advies te geven over je situatie en de vervolgstappen. Verder is het met name belangrijk om aangifte te doen bij de politie indien je bent gechanteerd, geïntimideerd, en/of bedreigd. Ook kan je aangifte doen van exposen an sich, want het is strafbaar. Tot slot, probeer je zelf niet schuldig te voelen, want je staat er niet alleen voor.
Sarah Achahbar is een Marokkaans-Nederlandse criminoloog en filosoof. Sarah is momenteel werkzaam als trainee bij Gemeente Rotterdam. Haar interessegebieden zijn crimes of the powerful, green criminology, seksueel geweld, mensenrechten, feminisme en politiek.
Luister naar Sarah Achahbar over dit onderwerp bij FunX: 'Er is een verschil tussen wraakporno en exposen'
