Op mijn zeventiende jaar bekeerde ik me tot de islam. Naast moslim ben ik Afro-Surinaams en zichtbaar zwart. Wanneer je je bekeert in Nederland, kom je al snel in aanraking met moskeeën met voornamelijk niet-zwarte moslims. En daarmee, helaas, ook de enorme hoeveelheid anti-zwart racisme.
DOOR ROSALINDA WIJKS
Afbeelding: portret van Ayuba Suleiman Diallo door William Hoare (1733)
Omstreeks 2005 bezoek ik een Marokkaanse moskee in Amsterdam-West. Per ongeluk ga ik via de mannendeur naar binnen - Marokkaanse moskeeën zijn gesegregeerd naar sekse – en word omringd door een groepje Marokkaanse jongetjes die net van Koranles (!) komen. Vrijwel direct beginnen ze “‘azzy, ‘azzy!” te roepen, een Marokkaans woord dat “neger” of “nikker” betekent. Een andere keer ben ik op een Marokkaans feestje en een zwarte Marokkaanse man zegt luid: “Wat doet die negerin daar?!” Ik vraag me af of witte bekeerlingen zo verwelkomd worden.
Mijn ervaringen maken me nieuwsgierig naar hoe zwarte moslims binnen de Marokkaanse gemeenschap gezien worden. Zo kom ik bij de website maroc.nl, een Marokkaans-Nederlandse website, waar racistische topics aan de orde van de dag zijn. Afro-Surinamers en Afro-Caribiërs worden aangeduid als “negers” en er worden allerlei vooroordelen over hen gespuid. Niet-zwarte Marokkaanse vrouwen die een relatie hebben met Afro-Surinaamse of Afro-Antilliaanse mannen, zelfs als ze getrouwd zijn met vrome, praktiserende moslimmannen, worden voor “hoer” en “negerhoer” uitgemaakt..
Als ik het onderwerp van racisme aansnijd, ontkennen veel niet-zwarte mensen het. Ze verwijzen naar de theorie van de religie. De profeet Mohammed (vzmh*) had een Ethiopische metgezel, Bilal ibn Rabah, en daarom zouden moslims niet racistisch kunnen zijn. Hij wordt er al heel snel door niet-zwarte moslims bij gehaald als bewijs dat Islam zwarte moslims gelijk behandelt, dus zouden moslims dat vanzelfsprekend ook doen. De praktijk, de realiteit van zwarte moslims zoals ik, wordt genegeerd.
Er zijn altijd al zwarte moslims geweest
De zwarte geschiedenis van de Islam begon al ver voor Bilal, met Hajar. Hajar was een tot slaaf gemaakte Ethiopische vrouw, de concubine van de profeet Ibrahim (in het westen beter bekend als Abraham (vzmh)) en de moeder van Ismael (vzmh). Zij werd door Ibrahim in de woestijn achtergelaten met hun kind, als een test van God. Toen zij en haar zoon bijna van de dorst stierven, rende zij tussen twee heuvels, genaamd Safa en Marwa, terwijl ze God smeekte om hen te redden. Dat deed Zij met een bron, die later Zemzem werd genoemd. Tijdens de Islamitische pelgrimstocht (Hajj) naar Saudi-Arabië doen de pelgrims de reis na. Hajar en Ismael waren gered en via Ismael, werd zij de voormoeder van de profeet Mohammed.
“Na de dood van de profeet vielen veel leden van de Islamitische geloofsgemeenschap terug in racisme.”
Onbekend bij veel moslims zijn de vele belangrijke personen in het leven van de profeet Mohammed. Naast Bilal en Hajar was de opvoedster Baraka ook een zwarte vrouw. De profeet noemde Baraka “mijn moeder na mijn moeder”. Imam Ali, die met de dochter van de profeet trouwde, was ook een zwarte man. Alhoewel de profeet vele zwarte metgezellen had en altijd de gelijkheid van alle gelovigen voor God benadrukte, was anti-zwart racisme alsnog aanwezig.
Na de dood van de profeet vielen veel leden van de Islamitische geloofsgemeenschap terug in racisme. Het kwam helaas zelfs voor onder de meest gevierde geleerden. Mevlana Jalal-uddin Rumi, wereldberoemd en geliefd om zijn prachtige mystieke poëzie, deed onder andere de volgende uitspraken over zwarte mensen:
“In zo’n (verachtelijke) staat (als beschreven is) zou u het leven veinzen en herinnerd worden: in de zwartheid van uw gezicht (schaamte en schande) verblijdt u zich, als een neger. De neger is tevreden met zijn zwartheid, omdat hij altijd een neger is geweest. Maar hij die ook maar één dag geliefd en mooi is, zal, als hij zwart zou worden, zijn ongeluk proberen op te lossen.” – Masnavi 5:817-18 [1]
Sommige geleerden gingen zo ver in hun racisme dat ze vonden dat een moslim die geloofde dat de profeet Mohammed zwart was, een afvallige was die ter dood veroordeeld en terechtgesteld moest worden. [2] Niet-zwarte moslims, en met name Arabieren, Imazighen, Turken, Perzen en Indo-Pakistanen, maakten met name West- en Oost-Afrikanen in enorme aantallen tot slaaf. De gruwelen van de Trans-Saharaanse slavernij, die bijvoorbeeld in Mauritanië, Libië, Sudan en de Golf nog geenszins volledig voorbij is, bewijzen dit. [3]
Maar waar onderdrukking is, is verzet en zwarte moslims verzetten zich. In Basra, een stad in Irak, leidde zij de zgn. “Zanj-opstand”. Deze opstand begon op woensdag 7 september 869 en zou de geschiedenis in gaan als één van de meest succesvolle slavenopstanden ooit gedocumenteerd. [4] Zwarte moslims brachten grote geleerden, beschavingen en culturen voort, zoals b.v. Dhu al Nun al Misri, Nana Asma’u, het Sokoto Kalifaat, de Swahili-cultuur, etc. [5].
Een ander aspect van de zwart-Islamitische geschiedenis is de verbinding tussen West-Afrikaanse moslims en de Trans-Atlantische slavernij. De Islam kwam naar de Amerika’s op de slavenschepen; tot één derde van de West-Afrikaanse tot slaaf gemaakten was moslim en sommige onder hen zetten, onder andere in Brazilië en op Cuba, beroemde revoltes op touw. [6] Ayuba Suleiman Diallo was een moslim tot slaaf gemaakte en zijn memoirs werden beroemd als een van de eerste-persoon verslagen van de Trans-Atlantische slavernij. [7]
Moderne ontwikkelingen
Hoe is de situatie in onze postmoderne wereld? Enerzijds floreren zwarte moslims en onze gemeenschappen wereldwijd. In zowel de Verenigde Staten als in het Verenigd Koninkrijk bestaat een rijke traditie van zwart-Islamitische hiphop. Met name in de Verenigde Staten, waar 20% van de moslim populatie zwart is, hebben zwarte moslims een lange geschiedenis van politiek verzet, getuige de levens van Malcolm X en Muhammad Ali. Een van de grootste Islamitisch-feministische geleerden van deze tijd, Dr. Amina Wadud, is Afro-Amerikaans.
De Afro-Arabieren, Afro-Imazighen, Afro-Perzen, Afro-Turken en Afro-Pakistanen spelen een sleutelrol in de volksmystiek en velen zijn bekwame muzikanten/muzikantes, zangers/zangeressen, dansers/danseressen en genezers/genezeressen. Tegelijkertijd worden deze groepen vaak gediscrimineerd door hun niet-zwarte volksgenoten, en staan zij onderaan de sociaal-economische ladder. Zij en het werk dat zij doen hebben vaak een lage sociale status en door het heersende racisme hebben zij vaak niet de vrijheid om voor andere beroepen te kiezen.
“Zwarte moslims hebben een lange geschiedenis van politiek verzet.”
Zwarte moslims hebben wereldwijd te maken met structureel, geïnstitutionaliseerd racisme van hun niet-zwarte broeders. Zo worden witte bekeerlingen veel meer geprezen, gewaardeerd en in niet-zwarte moslimgemeenschappen geïntegreerd dan hun zwarte mede-bekeerlingen. Ook worden ze dikwijls naar voren gehaald als een soort bevestiging voor niet-zwarte moslims van kleur. Witte bekeerlingen hebben meer toegang tot hulpbronnen, zoals leiderschapsfuncties en zelfs potentiële huwelijkspartners. Een ontluisterend voorbeeld hiervan is hoe op social media een ex-PVV’er werd geprezen toen hij zich tot de Islam bekeerde. Hij werd zelfs in Saoedi-Arabië als gast ontvangen. Ondertussen waren de racistische commentaren en opmerkingen op Facebook niet van de lucht toen de half Afro-Caribische, half Afro-Surinaamse rapper met een strafblad, Kempi, zijn bekering aankondigde.
Er zijn witte bekeerlingen die hun privilege onder ogen durven zien en het gebruiken om solidariteit te tonen met hun zwarte broeders. Er zijn helaas ook velen die het misbruiken om zichzelf ten koste van hun zwarte broeders en zusters te promoten. Of – en dat is misschien nog erger – impliciet of expliciet anti-zwarte opvattingen hebben. Zo kwam de bekende en populaire witte Amerikaanse moslimgeleerde Hamza Yusuf in opspraak nadat hij anti-zwarte uitspraken deed tijdens de Reviving the Islamic spirit-conferentie. Hij zei dat hij “misselijk werd van de uitdrukking ‘witte suprematie’”. Op een vraag of opmerking over racistisch politiegeweld en Black Lives Matter zei hij dat “er meer witte mensen worden doodgeschoten door de politie dan zwarten” en “niet omdat een politieagent een zwarte doodschiet, is het meteen racisme”. Deze mentaliteit en het bashen van Black Lives Matter komt helaas niet alleen onder neo-traditionalisten, salafi’s en conservatieven voor. Ook de Indiaas-Amerikaanse moslimfeministe, Asra Nomani, schreef een artikel met als titel “Door zijn gewelddadige toon heeft Black Lives Matter zelfs liberalen als ik van zich vervreemd”.
Ook de recente controverse rond de film Black Panther toont aan hoe diep de kloof tussen zwarte moslims en hun niet-zwarte broeders en zusters kan zijn. In Black Panther zit een scène waarin een spionne uit de fictieve Afrikaanse staat Wakanda een groep Nigeriaanse moslimmeisjes bevrijdt die door strijders van Boko Haram ontvoerd waren. Hierna doen de meisjes hun sluiers af, waardoor hun kleurige, traditionele hoofddoeken te zien zijn, bedanken ze hun redster en doen in het Hausa een Islamitische smeekbede voor haar. Alhoewel de scène en de film zeer gewaardeerd worden door West-Afrikaanse, Afro-Amerikaanse en andere zwarte moslims, beweert een moslimman van Indo-Pakistaanse komaf in een artikel dat de film Islamofoob zou zijn omdat het negatieve beelden van moslims zou reproduceren. De positieve beeldvorming van zwarte moslimvrouwen erkent hij niet.
Hoe nu verder?
Ondanks de rijke zwarte geschiedenis binnen de Islam, hebben wij als zwarte moslims nog steeds te maken met discriminatie, racisme, uitsluiting en vooroordelen. Veel niet-zwarte moslims hebben geen idee van de zwarte geschiedenis binnen de Islam en ontkennen gewoonweg dat het racisme-probleem bestaat. Ontkenning gaat ons echter niet verder helpen. Om racisme te bestrijden moet in de eerste plaats het probleem worden erkend. In de tweede plaats moet voorlichting gegeven worden. Voorlichting over de zwarte geschiedenis in de Islam, voorlichting over de geschiedenis van racisme, wat racisme is, waarom rassen niet bestaan en over het feit dat God, de profeet én de Koran racisme verbieden. We hebben aan voorbeelden gezien dat quota’s werken. Dus waarom gebruiken we hen niet ook bij moskeebesturen en andere Islamitische organisaties? Alleen wanneer de Islamitische geloofsgemeenschap, de “Ummah”, radicaal breekt met racisme, zullen we werkelijk broeders en zusters onder één God zijn.
* Vrede zij met hen
- Rumi, J. ad-Din. (2009). The Masnavi of Rumi. Evinity Publishing. p. 817-818.
- Walid, D. & Mubarak, A. (2017). Centering Black Narrative: Black Muslim Nobles Among the Early Pious Muslims. Rockford: Itrah Press. p. 5-6.
- Lewis, D. & Nazer, M. (2005). Slave: My True Story. Public Affairs.
- Ankh-Kheru, D. (2014). Gezegd en Vervloekt: Een geschiedenis van grtoer Afrika van de bakermat van de beschaving tot aan het derde millenium. Den Haag: Amrit Consultancy. p. 116-119.
- Helminski, C.A. (2003). Women of Sufism: A Hidden Treasure. Boulder: Shambhala.
- Diouf. S. A. (2013). Servants of Allah: African Muslims Enslaved in the Americas. New York: NYU Press.
- Turner, R. B. (2003). Islam in the African-American Experience. Bloomington: Indiana University Press. p. 25-26.
Rosalinda Wijks is geboren en getogen in de Bijlmer, van Afro-Surinaamse komaf en derde generatie Amsterdamse. Ze heeft Arabisch gestudeerd in Amsterdam en Caïro en Rechten in Amsterdam. Momenteel is ze bezig haar bachelor Rechtsgeleerdheid af te ronden. Haar hobby’s zijn Oriëntaalse dans, lezen, schrijven, koken en (wereld)muziek luisteren. Verder houdt ze zich bezig met islamitisch feminisme, zwarte geschiedenis en is ze geboeid door het soefisme. Inspiratie ontleent ze o.a. aan het leven en werk van Amina Wadud, Rabiah van Basra, Fatima Mernissi, Nana Asma’u, Maryse Condé , bell hooks en Maya Angelou. Ook is ze een fundamentalistisch fan van Umm Kulthum en Suhair Zaky. In de zomer is ze te vinden op het Keti Koti-festival, het Kwaku Summer Festival en het Amsterdam Roots-festival. En voor een goede Javaans-Surinaamse maaltijd kun je haar midden in de nacht wakker maken. Notitie eindredactie: Rosalinda is geen director bij MVP, zoals beweerd wordt in een reactie op dit stuk op Hollandistan.
Beluister de Dipsaus Podcast met zwarte moslima feministe Amina Wadud!