Sinds de meest recente golf aan discussies over identiteitspolitiek over het linkse kamp in België en Nederland spoelde zo'n jaar geleden, leek het moeilijker dan ooit voor veel activisten en schrijvers om te weten hoe ze de strijd tegen ongelijkheid best vormgaven. Maar daarvoor konden ze voorbeelden genoeg halen uit de geschiedenis. De Belgische schrijfster, activist en modeontwerpster Rachida Aziz toont in haar eerste boek Niemand Zal Hier Slapen Vannacht hoe die voorbeelden haar eigen engagement voeden. Met dit boek levert ze meteen ook een belangrijk werk voor antiracisme en feminisme in onze contreien.
DOOR HASNA ANKAL
Aziz verbindt een analyse van gebeurtenissen in de geschiedenis van het verzet met de analyse die ze van haar eigen situatie maakt. Het resultaat is een boek dat op tijd komt voor vermoeide, beginnende of radeloze activisten die hun inspanningen in de juiste richting willen sturen. Ze draagt het boek ook op aan 'iedereen die nooit het recht had om het debat om over hun eigen lot mee te bepalen'. Aan 'alle mensen die onderdrukt, misbruikt, uitgespuugd en tegen elkaar opzet werden' in een maatschappij die het best werkt voor 'witte, rijke, hetero cis-mannen'.
Doorheen het boek herinnert ze de lezer regelmatig aan de visie van de machtige onderdrukker door te spreken over de 'geciviliseerden' versus de 'ongeciviliseerden'. De ongeciviliseerden zijn diegenen die uitgebuit, uitgesloten, gevangen of gedisciplineerd moeten worden. Deze kunnen doorheen de geschiedenis veranderen van groep, als dat nodig is voor het machtsbehoud van een elite. Aziz legt dit uit door ons te wijzen op hoe zeer recent de Grieken tot het beschaafde deel van Europa hoorden, totdat de economische belangen van Duitsland grote groepen mensen in Griekenland in de armoede en wanhopige situaties dreven.
“Op een vlotte en heldere manier toont Aziz de linken tussen de geschiedenis van witheid, haar eigen persoonlijke ervaringen en recente uitspraken van politici”
Via de Griekse kunstgeschiedenis legt ze ook uit hoe het concept witheid ontstond en hoe dat verbonden is aan de veranderlijkheid van de groep 'geciviliseerden'. Dit concept leerde Aziz beter begrijpen als volwassene, maar ze ontdekte het in haar achtste levensjaar wanneer een lerares haar op een oneerlijke manier buist voor een opdracht. Op een vlotte en heldere manier toont ze de linken tussen de geschiedenis van witheid, haar eigen persoonlijke ervaringen als kind en recente uitspraken van Westerse politici over de superioriteit van witte mensen. Aziz benoemt ook de medeplichtigheid van zogenaamde linkse of progressieve partijen, organisaties en individuen. Dat laatste is nog steeds ongehoord bij een deel van links in België dat meent dat we openlijk onze pijlen enkel op rechts mogen richten.
De verschillende hoofdstukken, elk genaamd naar een laag van wie Rachida Aziz is, zijn verweven met geschiedenislessen uit alle hoeken. Hoewel het boek opgedragen is aan alle 'ongeciviliseerden' is het wellicht best herkenbaar voor moslims, mensen van Marokkaanse en Turkse afkomst, queer mensen en vrouwen die geen baat hebben bij een neoliberaal feminisme. Dat zijn de groepen van de hedendaagse Westerse maatschappij waar Aziz het meest over schrijft om problemen te duiden.
Een paar keer mis ik in Niemand Zal Hier Slapen Vannacht wat meer duiding. De delen over het open stellen van het huwelijk wijzen terecht op de conservatieve en antiliberale houding van de tegenstanders ervan. Wanneer het boek echter de pogingen omschrijft van de ongeciviliseerden om aanvaard te worden door de dominante groep, kon juist het huwelijk voor mensen van hetzelfde geslacht dienen als illustratie. Het is immers 'een poging om een toegangsticket te krijgen tot het salon van de geciviliseerden', zoals Aziz verderop schrijft. Via de campagne voor huwelijk voor mensen van hetzelfde geslacht toonden LHBTQIAP+ activisten ook "normale" burgers te zijn, net zoals moslim activisten in hopeloze media-optredens willen bewijzen dat ze normaal en aanvaardbaar zijn.
Later in het boek begint een hoofdstuk met zinnen in het Marokkaans Arabisch. Daaronder staat dat wie de zinnen niet begrijpt bij de overheid mag klagen over zijn of haar taalachterstand. Wellicht is dit bedoeld voor de witte Vlaamse lezer, maar anderen aan wie het boek opgedragen is en evengoed weinig of niets begrijpen van die zinnen, kunnen zich afvragen of het boek hier ook tot hen gericht is.
In zijn geheel is het boek wel helder, zowel in het aangesproken leespubliek als in zijn boodschappen. Het is een aanrader, omwille van de eerder genoemde vlotte stijl die het toegankelijk houdt, maar vooral ook omdat het inhoudelijk op indrukwekkende wijze de fundamenten van witheid, racisme en het kapitalisme duidt en afbreekt. Het geloof dat een focus op kleur, gender en seksualiteit te veel zou afleiden van een nodige klassestrijd haalt Aziz in dit boek ook compleet onderuit.
Haar conclusies en oproepen zijn handig voor wie vastzit in twijfels over de nodige stappen in een project en sneller vooruit wil. Dat laatste is tenslotte wat Aziz meer rondom haar wil zien: minder tijdverlies zodat mensen zich beter kunnen organiseren voor hun bevrijding. Met haar boek leverde ze daarvoor alvast een nodige bijdrage.
Hasna Ankal is een Belgische freelance schrijfster en journalist. Haar topics en interessegebieden zijn kunst en media, neoliberalisme, migratie, gender, (anti)racisme en socio-economische ontwikkelingen in Marokko.